Vierde zondag van de vasten 27 maart, Pater Jim

Dat was even schrikken, afgelopen donderdag. In de krant stond dat Nederland geen religieus land meer is. Uit onderzoek was onder meer gebleken dat een meerderheid niet meer gelooft in God. Kijkend naar het evangelie van vandaag, zou je kunnen zeggen: de zonen hebben de vader massaal de rug toegekeerd. Dat was de ene beweging.

Op de dag dat dit onderzoek bekend werd, was ik in Breda, op een conferentie over ‘de missionaire parochie’. Daar waren twee dagen lang zo’n duizend mensen bijeen, zoekend en tastend naar vernieuwing in de Kerk, steeds vanuit God en gericht op God. Je zou kunnen zeggen: dat was de ándere beweging. 
In het evangelie van vandaag komen beide bewegingen langs.

In het begin van het ontroerende verhaal in het evagelie vraagt de zoon aan zijn vader om zijn deel van de erfenis. Volgens de joodse traditie had hij het geld moeten gebruiken om zijn eigen boerderij te beginnen op het land van de familie. Maar in plaats daarvan gaat hij naar een ander land, ver weg. Daarmee zegt hij: vader, ik wil geen relatie meer met u. Hij begint een proces van scheiding en vervreemding. 

In deze veertigdagentijd stelt het verhaal ons een vraag: is het mogelijk dat de manier waarop wij leven, zorgt voor een afstand tot de Vader? Is Jezus nog wel de belangrijkste gids in ons dagelijks leven, of hebben we andere goden gevonden? Geen gouden kalf, maar misschien wel het internet. Of het winkelcentrum, waar we dingen kopen omdat we het fijn vinden om geld uit te geven. 

De zoon verkwist al zijn geld en gaat failliet. Het land wordt getroffen door een hongersnood. De zoon leeft tussen de varkens. Hij mag niet eens het voedsel eten dat voor de dieren bestemd is. Blijkbaar moest hij daar eindigen om op andere gedachten te komen. 

De indruk die we vaak hebben is dat de zoon oprecht berouw heeft. Zo wordt hij in de kunst ook afgebeeld – denk aan het prachtige schilderij van Rembrandt. Maar als je goed leest, dan zie je dat het niet gaat om berouw, maar om berekening. De zoon maakt een afweging, en stelt vast dat hij bij zijn vader materieel beter af is. Hij lijkt bereid om als teken van berouw het zoonschap op te geven, maar in feite had hij datal gedaan toen hij er met de erfenis vandoor ging. En eigenlijk verwacht hij bij zijn vader een even calculerende houding, die zou kunnen denken: nou ja, als zoon is hij niks waard, maar als knecht kan hij iets nog opleveren. Dat is het denkraam van de zoon. En vaak ook het denken van onze tijd: altijd met de calculator in de hand.

De zoon keert terug en speelt zijn berouw. Maar zijn vader verwelkomt hem op een manier die de zoon zich nooit had kunnen voorstellen. De vader zegt: “Laat we feestvieren, want deze zoon van mij was dood en is weer levend geworden, hij was verloren en is teruggevonden.” De vader eist geen berouw of boetedoening, en het berekende verhaal van de zoon hoeft hij al helemaal niet te horen. Het enige wat voor deze barmhartige vader telt, is dat zijn zoon terug is.

Hiermee had het verhaal feestelijk kunnen eindigen, maar dan is er nog de oudere broer. Hij wordt heel boos als hij hoort over het feest voor zijn jongere broer en zegt tegen zijn vader: “Al die jaren heb ik u gediend en niet één keer heb ik uw bevelen genegeerd.” Deze broer verwijst naar de Farizeeën en de schriftgeleerden voor wie de regels heilig zijn, maar die het zicht op de liefde zijn kwijtgeraakt. De vader daarentegen opereert in de wereld van het nieuwe verbond: zijn houding is getekend door liefde, en door een verlangen naar eenheid. 

Het onderzoek in Nederland dat afgelopen donderdag bekend werd, is niet fijn: de meerderheid in Nederland heeft religie achter zich gelaten. En voor velen die wél in de Kerk zijn gebleven, is het een moeilijke tijd omdat in veel parochies het vuur lijkt te zijn gedoofd. Maar tegelijk zien we in Breda en op allerlei plaatsen het begin van vernieuwing, van een heropleving. Nee, zoals vroeger wordt het nooit meer, maar de Vader nodigt ons uit om met Hem nieuwe wegen te verkennen.

Vandaag is het Laetare-zondag: verheugt u. We worden uitgenodigd de oude wereld te verlaten en in vreugde op weg te gaan naar Pasen, naar het Beloofde Land: de nieuwe schepping in Christus. 

Amen