Door Pater Jim.

Ik ben opgegroeid in de jaren zestig, in een rustig stadje. In de voordeur van het ouderlijk huis zat een brievenbus, en daar hing een touwtje uit. De hele dag konden wij zonder sleutel naar binnen. Dat gold ook voor de kinderen in de buurt. Zo ging dat toen, en zo kón dat toen.

Recentelijk moest ik daar aan denken, toen bekend dat Jan Terlouw was overleden. Hij was bij leven al een legende, dankzij een langdurige loopbaan in de politiek, en dankzij zijn boeken, die nog steeds worden gelezen. Enkele jaren geleden trok hij de aandacht met “het touwtje uit de brievenbus”, waarover hij sprak in een veelbekeken tv-programma. Daar bepleitte hij de terugkeer van dat touwtje. 

Dat touwtje stond symbool voor een samenleving waarin we elkaar konden vertrouwen, een samenleving van onderlinge zorg en nabijheid. Tijdens zijn hartstochtelijke pleidooi stonden hem de tranen in de ogen. Tranen van verdriet over iets moois wat verloren was gegaan. En verdriet ook, denk ik, omdat hij wel besefte dat er in de moderne samenleving geen plaats meer is voor dat touwtje.

Uit de woorden van Jan Terlouw sprak een sterk verlangen, en zo’n verlangen klinkt ook door in de evangelielezing van vandaag. Jezus is met zijn leerlingen bijeen in de Bovenzaal, voor het Laatste Avondmaal. Het zijn de uren voorafgaand aan zijn arrestatie en zijn dood aan het kruis. Aan tafel ging het over het op handen zijnde verraad van Judas en de verloochening door Petrus. Na een toespraak volgt het gebed van Jezus tot de Vader, en daaruit hebben we zojuist een fragment gehoord. 

In dat gebed houdt Jezus een hartstochtelijk pleidooi voor eenheid. Het gaat over eenheid tussen de mensen, tussen de mensen en Jezus, en zo ook over een eenheid met de Vader, want de Vader en de Zoon zijn één. Het is een tekst die vaak wordt gebruikt om eenheid in de wereld te bepleiten, zeg maar een “horizontale eenheid”. Maar dat is niet waar Jezus het in de eerste plaats over heeft.

Wat Hij bedoelt, kan blijken uit enkele zinnen in deze lezing. Zo zegt Jezus: “…dat zij in Ons mogen zijn opdat de wereld gelove dat Gij Mij gezonden hebt”. En: “…opdat zij de heerlijkheid mogen aanschouwen, die Gij Mij gegeven hebt”. 

De eenheid waarvoor Jezus hier bidt, gaat er dus niet in de eerste plaats over dat wij elkaar aardig vinden. Zijn eerste doel is dat wij gelóven in de goddelijkheid van Jezus, en ons met Hem verbinden. Het is een thema dat steeds weer in het evangelie terugkomt, bijvoorbeeld als Jezus aan zijn leerlingen vraagt: wie zeggen de mensen dat Ik ben? 

Jezus vraagt hier aandacht voor, om twee redenen. Ten eerste omdat het een moeilijk punt is in het hele geloofsverhaal. Geloven in een God die we niet in lichamelijke vorm kunnen ontmoeten, die we nooit horen praten zoals we een mens horen praten – dat blijft lastig. Jezus weet dat, en daarom besteedt Hij er in dit gebed ook zoveel aandacht aan. 

De andere reden is dat Hij die eenheid met boven – zeg maar de “verticale eenheid” – van belang acht voor de eenheid tussen mensen onderling, de horizontale eenheid. We mogen daarbij denken aan het nieuwe gebod dat Jezus aan zijn leerlingen gaf: heb elkaar lief zoals Ik jullie heb liefgehad. Als we de liefde van God kunnen ervaren, dan kan ons dat helpen elkaar te beminnen.

En zo komen we terug bij het touwtje uit de deur, dat symbool voor een verdwenen gemeenschapszin, een verdwenen onderlinge liefde. Zoals het vroeger was, wordt het niet meer, want wij en de samenleving zijn veranderd. En toch zijn er te midden van de verdeeldheid en polarisatie van deze tijd opvallende initiatieven om de gemeenschapszin te bevorderen. 

Vorige week ging het op de radio over een nieuw boek (Floor Milikowski: Contouren van een nieuw land) waarin allerlei hoopgevende initiatieven op het gebied van klimaat, ecologie en samenleven staan beschreven. Een van de verhalen gaat over een nieuwe wijk in Culemborg waar door een samenspel van andersdenkende ontwerpers, beleidsmakers en bewoners een leefomgeving is ontstaan waar de gemeenschap centraal staat. En dat gaat zo goed, dat beleidsmakers vanuit allerlei steden en landen daar komen kijken.

Dus laten we vooral niet wanhopen, maar blijven zoeken naar de eenheid met elkaar en met God. Bij Hem hangt er altijd een touwtje uit de brievenbus.